METODIČKO - DIDAKTIČKA VRIJEDNOST GIS-a

Uvođenje GIS tehnologije u geografski kurikulum predstavlja veliki pomak u kreiranju jedne nove dimenzije bazičnih geografskih znanja i vještina. Svakako da se korištenjem ove tehnologije ne zapostavljaju, niti omalovažavaju vještine i znanja koja učenici sticu korištenjem tradicionalnih metoda i tehnika u procesu kartografisanja određenih pojava i procesa. GIS u nastavi geografije podržava i proširuje postojeće geografske vještine za koje se očekuje da ih učenici usvoje na određenom obrazovnom nivou. To se naročito odnosi na proširivanje rječnika i vladanje izrazima koji se koriste u GIS-u, a odnose se na digitalni kontekst predstavljanja (vektor, raster) i unapređivanja shvatanja i ovladavanja vještinama vizuelizacije geografskih procesa i pojava  (1995).

Tematsko kartiranje postaje mnogo jednostavnije sa GIS-om i istovremeno kvalitetnije, preciznije i brže. U ovom procesu koriste se uređaji za unos podataka (PDA racunari, GPS prijemnici) i aplikacije za obradu i prezentovanje podataka. Pored toga, korištenjem GIS-a u nastavi omogućen je rad sa topografskim kartama u digitalnim formatima, kao i korištenje sekundarnih izvora podataka, kao što su aerofotosnimci i satelitski snimci. Kreiranje digitalnih karata na postojećim digitalnim osnovama, jedna od najcešće korištenih funkcija GIS-a u nastavi. To znači da se u GIS editoru postojeće digitalne karte mogu mijenjati, odnosno u njih se mogu unositi novi sadržaji, tj. nove informacije o objektima i može se mijenjati format digitalnih karata. Pomoću GIS alata omogućeno je precizno i brzo mjerenje dužina i površine sa karata, razumijevanje pojma georeferenciranja, a na višim nivoima obrazovanja i pravilno odabiranje GIS tehnika kako bi se određeni sadržaji što adekvatnije prezentovali. Priroda digitalnih karata, prije svega vektorskih, takva je da su svi sadržaji, shodno svom karakteru, predstavljeni pomoću tačaka, linija i poligona. Ovako pojednostavljene kartografske predstave pomažu učenicima da lakše uoče veze i odnose koji inače postoje između elemenata sistema koji se na karti predstavljaju. Pored toga, primjena GIS-a u nastavi geografije olakšava učenicima da prostorne podatke lako i brzo prikupljaju, da ih na odgovarajući način klasifikuju i da otkrivaju veze i odnose koji među njima postoje.

Prema Frimanovom mišljenju (Freeman, 2003), GIS tehnologiju, zbog svih prednosti, potrebno je uvesti već u prvi ciklus obrazovanja. Na ovom nivou, po navodima autora, učenici se upoznaju sa bazičnim funkcijama GIS-a koje mogu da doprinesu sticanju određenih, specifičnih znanja i vještina kao što su: shvatanje pojma vektorske i rasterske digitalne karte, ucrtavanje simbola i ruta na digitalnim kartama, mjerenje rastojanja na digitalnim kartama, sprovođenje jednostavnih istraživanja korištenjem grafikona i drugih vizuelnih sredstava na kartama, poređenje i interpretacija različitih digitalnih izvora o Zemljinoj površini, kao što su aerofotosnimci ili karte različitih razmjera.

Na višem nivou obrazovanja, prema Frimanu (Freeman, 2003), primjena GIS-a u nastavi geografije omogućava učenicima da se osposobe da razlikuju vektorske i rasterske karte, da ovladaju vještinama unošenja podatka na digitalne karte korištenjem različitih izvora i da se osposobe za sprovođenje složenijih istraživanja i pronalaženje odgovarajućih kvalitativnih i kvantitativnih podataka koji bi se povezali sa tačkama, linijama i poligonima na digitalnim kartama u GIS okruženju.

Korištenje digitalnih kartografskih prezentacija u koje se mogu uključiti i drugi multimedijalni sadržaji od neprocjenjive je pomoći učenicima. Na ovaj način učenici ne samo da ovladavaju korištenjem modernih tehnologija, već su aktivno uključeni u pravljenje prezentacija. Na najvišem nivou formalnog obrazovanja učenici treba da steknu znanja i vještine koje se odnose na :

• odabiranje i korištenje različitih formata vektora i rastera za različite svrhe,
• kreiranje različitih baza podataka, slika i drugih sadržaja koji se odnose na određene elemente na karti, 
• ispitivanje podataka i njihovo predstavljanje na kartama na odgovarajući način i
• kreiranje postupka koji omogućavaju korištenje karata od strane drugih korisnika (Freeman, 2003).

Značaj i ulogu GIS-a u obrazovnom sistemu treba sagledati u širem kontekstu, počev od razvoja kompetencija učenika i nastavnika, preko promjena u kurikulumu, učionici, institucionalnoj metodologiji, pa sve do promjena unutar same društvene zajednice. Promjene koje je potrebno sprovesti kod učesnika nastavnog procesa tiču se objektivnih i subjektivnih okolnosti. Pod objektivnim okolnostima podrazumijevaju se određeni materijalni, logistički, tehnički i obrazovni preduslovi o kojima je već bilo riječi. Kada je riječ o subjektivnim okolnostima, neophodno je postići opći konsenzus svih aktera u procesu koji žele promjene, odnosno modernizaciju nastavnog procesa, ali i unapređivanje znanja i vještina koja se na ovaj način ostvaruju.

Tekst i karte preuzete iz autorovog diplomskog rada pod nazivom: ,,Primjena geoinformacionih sistema u regionalnoj geografiji Bosne i Hercegovine"; Sarajevo 2017. 

PRIMJENA GIS-a (GEOINFORMACIONIH SISTEMA) U GEOGRAFIJI

Savremena geografija jeste nauka koja se bavi objašnjavanjem i funkcionalnom (učinkovitom) organizacijom geoprostornih sistema, posebno s aspekta njihovog održivog razvoja. U geoprostornim sistemima često su podrobnije razmatrani samo neki elementi i njihovi odnosi, posebno njihov prostorni razmještaj, a nastoji se otkriti kakve promjene doživljava cijeli sistem mijenjanjem njihova razmještaja i katkad otkriti zakonitosti u prostornom razmještaju, katkad nastojati utvrditi najpovoljniji smještaj, gibanje ili razmještaj postojećih ili novih objekata u tom sistemu.

Geografa će zanimati i prostorni sistemi u kojima dolazi do slabljenja ili nestanka nekih elemenata, npr. stanovništva ili poljoprivrede. Šta se događa s ostalim elementima, kako će se to odraziti na pejzaž? Naposlijetku geografi se mogu usko stručno baviti kompleksnošću odnosa samo nekih elemenata u prostoru, npr. može li se utvrditi ponešto o tektonici iz razmještaja nekih specifičnih reljefnih oblika.

Upotreba GIS-a u školama širom svijeta je u porastu iz godine u godinu. Postavlja se pitanje: “Kakav i koliki uticaj ima GIS na geografsko učenje u školama?”. Na ovo pitanje se mogu dati razni odgovori, poput:

• ·         razumijevanje prostora;
• ·         obrazovanje koje se temelji na istraživanju (enquiry-based education);
• ·         povezivanje podataka (informacija) sa prostorom;
• ·         stručno osposobljavanje učenika i
• ·         motivacija za radom.

Upotreba GIS-a u školama može imati veliki uticaj za učenje i pročavanje geografije. Postavlja se pitanje, zbog čega se onda u praksi slabo primjenjuje GIS u školama i zbog čega je ograničena njegova upotreba?

Navesti ćemo neke od razloga za limitiranost upotrebe GIS-a u edukaciji učenika:

1. složenost samog programa – mnoga istraživanja su pokazala da je složenost GIS softvera velika barijera za korištenje u učionici. Prema “National Research Council” u SAD-u ističe se da je GIS softver „edukativno neprimjeren” (2006: 183);
2. troškovi programa i dostupnost hardvera – cijena programskog paketa “ESRI ArcGIS for Desktop 10.4” iznosi 349.95 € (http://vvkkltblzcmdghnv.depotapps.com/product/esri-arcgis-for-desktop-10-4/) i mnoge škole širom svijeta ne mogu priuštiti adekvatnu opremu i financijska sredstva kako bi se GIS implementirao u edukacijski sistem;
3. nedostatak vremena za pripremu gradiva pomoću GIS-a - istraživanja u SAD-u u srednjim školama pokazalo je da od onih nastavnika koji koriste GIS, u prosjeku 62% su provodili vrijeme izvan učionice koristeći GIS, a 21% ga koristi kod kuće redovno (Kerski, 2006: 11). To je znatno ulaganje vremena koje mnogi nastavnici nisu u mogućnosti ili nisu spremni učiniti;
4. nedostatak otvorenih podataka za lokalno područje;
5. nemogućnost implementacije GIS edukacije u nastavne planove zbog velike količine gradiva i nedostatka vremena;
6. malo dokaza o pozitivnom uticaju GIS-a na geografsko učenje -  prema Bednarz-u (2001) koji upozorava “tehnocentrizam” i u svojim radovima ističe da je ‘mali broj istraživanja pokazao da GIS potiče učenje geografije” (2001: 1).

      Tekst i karte preuzete iz autorovog diplomskog rada pod nazivom: ,,Primjena geoinformacionih sistema u regionalnoj geografiji Bosne i Hercegovine"; Sarajevo 2017.